قلعه تاریخی (بمپور) میراث ساسانیان

قلعه تاریخی (بمپور) میراث ساسانیان استان سیستان و بلوچستان بخشی از سرزمین كهن ماست كه مجموعه‌ای از یادمان‌های مادی و معنوی تاریخی این مرز و بوم را...

قلعه تاریخی (بمپور) میراث ساسانیان
بابک گنجی‌زاده طاریسه‌شنبه 27 شهريور 1386 | 18 سال پیشقلعه تاریخی (بمپور) میراث ساسانیان استان سیستان و بلوچستان بخشی از سرزمین كهن ماست كه مجموعه‌ای از یادمان‌های مادی و معنوی تاریخی این مرز و بوم را از دورترین دوران تاكنون در سینه خود حفظ كرده است. در بیش‌تر منابع ادبی و تاریخی نیز از سیستان و بلوچستان یاد شده است. بمپور در 22 كیلومتری غرب ایرانشهر قرار گرفته و رودخانه با اهمیت بمپور كه ازكوه‌های شمال‌شرقی ایرانشهر سرچشمه می‌گیرد، از جنوب بمپور به طرف غرب جریان می یابد و در انتها به هامون جازموریان می‌ریزد. بمپور ناحیه‌ی جلگه‌ای‌ست كه 510 متر ازسطح دریا ارتفاع دارد و ارتفاعاتی در حدود 1700 متر زمــــین‌های جنوبی آن را پوشانده است. آب و هوای آن به طور كلی گرم و نسبتا مرطوب است که از مراكز عمده‌ صادرات خـــــرما، تره بار و غلات محسوب می‌شود. بمپور از چندین آبادی به هم پیوسته تشكیل شده است. از قدمت این شهر اطلاع دقیقی در دست نیست و شهرت این محل به خاطر وجود قلعـه بمپور است كه به عهد ساسانیان تعلق دارد. قلعه بمپور این قلعه كه در 24 كیلومتری غرب ایرانشهر و در جوار شهر بمپور قرار دارد، به عنوان معروف‌ترین و در عین حال مهم‌ترین قلعه در سراسر بلوچستان محسوب می‌شود كه بر فراز تپه‌ای مصنوعی در استان سیستان و بلوچستان بنا شده است. هرچند مردم بلوچستان بر این باورند كه این قلعه توسط نادرشاه افشار ساخته شده و با وجود این‌ كه نادر اجازه ساخت قلعه‌ای را در منطقه بمپور به نصیرخان براهویی داد، اما بنای قلعه بمپور بسیار كهن‌تر از آن است. «پاتینجر» یک جهان‌گرد اروپایی و (متخصص قلاع نظامی) که در سال 1810میلادی سفری به منطقه بلوچستان داشته است، در بازدید خود از قلعه بمپور، ضمن تمجید از این قلعه، درمورد محل احداث آن می‌نویسد: «افسانه و روایت عامیانه‌ای میان مردم بلوچستان حاکی است كه فرمانده ارتش عظیم، هنگام عبور از این راه به سواران خود دستور داد تا توبره اسبان را از خاک و گل پر کنند و روی هم بریزند. تعداد سواران آن‌چنان زیاد بود که وقتی خاک‌ها را بر روی هم انباشتند، تپه ای بر جای ماند». گرچه روایت یاد شده اندکی مبالغه‌آمیز به نظر می‌رسد، اما مروری بر ابعاد جغرافیایی تپه، نشان‌گر آن است که خاک این تپه از مناطق دیگر به محل ساخت قلعه «بمپور» منتقل شده است. تحقیقات صورت گرفته در قلعه بمپور قدمت این قلعه به استناد برخی منابع تاریخی به دوران ساسانیان می‌رسد و امروزه در ردیف آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است. قلعه بمپور در گذشته یكی از استوارترین پناه‌گاه‌های بلوچستان به شمار می‌آمده است. درباره تپه و قلعه واقع بر روی آن، تحقیقات متعددی صورت گرفته، از جمله فرانسوا بالسانی، محقق فرانسوی و معاون آکادمی امور دریاهای فرانسه که در سال 1335ش از قلعه بمپور دیدن کرده كه معتقد است: «آثاری که من در قلعه بمپور به دست آوردم طبق نظر متخصصان موزه لوور فرانسه، حداقل مسبوق به دوره ساسانیان است». دکتر بئاتریس دوکاردی، محقق و باستان شناس انگلیسی در سال 1966 که در این منطقه مطالعاتی صورت داده می‌گوید:«اشیا و ظروف به دست آمده در تپه باستانی بمپور از نظر تاریخی، تمدن اولیه سرزمین بلوچستان غربی را در این منطقه ثابت می کند؛ که این تمدن به منزله واسطه‌ای میان تمدن های غربی ایران و تمدن کهن سند پاکستان بوده است. به اعتقاد «دوکاردی» سفال‌های به دست آمده در بمپور متعلق به 2700 سال قبل از میلاد هستند و نشان می‌دهد این مکان در نتیجه خشک شدن تدریجی از آبادی افتاده است. درحالی که سابق بر این، بسیار آباد بوده و جمعیت زیادی را در خود جای می‌داده است. البته شباهت بنای قلعه بمپور با ساختمان‌های دوره ساسانی واقع در منطقه کرمان مانند قلعه دختر و قلعه بم نشان‌گر آن است که تاریخ اولیه این قلعه را می‌توان تا دوره ساسانی عقب برد. وجه تسمیه بمپور در بعضی از افسانه‌های محلی وجه تسمیه آن‌را مربوط به بهمن (پسر اسفندیار) می‌دانند که اول بهمن‌پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبدیل شده است. بر طبق اظهار نظر بسیاری از فضلای ایران و به استناد کتب تاریخی در قدیم‌الایام این محل را بن‌پهل می‌نامیده‌اند که به معنی شهر آخر می باشد . با بررسی آثار مکتوب گذشتگان نام باستانی این محل بن پهل بوده که با گذشت زمان به بن‌فهل، بن‌فول، بن‌فور، بن‌پور، و به بم‌پور (Bompour) تغییر نام پیدا کرده است كه امروزه فارسی‌زبانان به اشتباه آن را بم‌پور(bam pour) تلفظ می کنند. خصوصیات قلعه بمپور این قلعه از نظر نظامی، اهمیت قابل توجهی داشته و به مناسبت محل استراتژیک خود می‌توانست در مقابل هجوم بزرگ‌ترین قشون‌های نظامی نیز مقاومت کند. بنابراین، مشخص است که استقرار قلعه در بالای تپه، بر حسب تصادف انتخاب نشده، زیرا این تپه به گونه‌ای به اطراف مشرف شده که محال است یک مهاجم دور از چشم نگهبانان به قلعه بمپور نزدیک شود. به همین دلیل به نظر می‌آید قلعه بمپور یکی از قلاع نظامی و مهم آسیا و خاورمیانه به حساب می‌آمده است. این قلعه علاوه بر موقعیت استراتژیکی، تنها حدود 2 کیلومتر با رودخانه فاصله دارد که از این نظر نیز موقعیت جالب توجهی دارد. قلعه بمپور در گذشته بلوچستان همواره استوارترین پناهگاه به شمار می‌آمده است. به همین دلیل، بارها در زمان‌های مختلف و به‌خصوص در دوره قاجاریه محاصره و به توپ بسته شد. درسال 1257 و با شورش آقاخان محلاتی و حمایت محمدعلی‌خان (حاکم بمپور) حبیب الله خان شاهسون ، امیر توپخانه ارتش قاجار، به این قلعه یورش برد. در این دوره ، قلعه صدمات جدی دید؛ اما کاملا ویران نشد و قابل سکونت بود. در سال 1307هجری شمسی یک نیروی نظامی به سرکردگی سرتیپ امان الله جهانبانی قلعه را به توپ بست و بدین ترتیب ، یک قلعه تاریخی به ویرانه ای بدل شد. مشخصات قلعه بمپور قلعه به صورت دو تکه ساخته شده و از نظر ارتفاع، این 2 بخش با هم یک‌سان نیستند. صحن پایین که در ورودی در دیواره شرقی آن قرار گرفته و برج‌هایی چند نیز آن را احاطه کرده‌اند. علاوه بر این، اصطبل اسب‌ها و یک نقب برای فرار از محاصره به هنگام تسخیر احتمالی قلعه نیز وجود داشته است. قسمت فوقانی قلعه ارگ و حاکم‌نشین بوده است. بلندی تپه از صحن پایین بیش‌تر بوده به حدی که نفوذ به داخل ارگ برای مهاجمان به علت بلندی و شیب تند تپه، کار ساده‌ای نبوده است. هم‌چنین در دیواره اطراف قلعه 10 برج دفاعی قرار داشته است. خصوصیات معمارى: مصالح به كار رفته در این قلعه خشت‏خام و گل رس بوده كه بر روى یك تپه مصنوعى احداث شده است. دیوارهاى غربى و شرقى در هر رأس داراى برج‌هاى استوانه‏اى مى‏باشند. از چهار برجك دیده‏بانى تنها دو برجك آن به ارتفاع 2 متر باقى مانده‏اند. در داخل قلعه یك ردیف از اتاق‌هاى چسبیده به دیوار قلعه براى امور مختلف در نظر گرفته شده‏اند. یك حلقه چاه نیز در درون قلعه وجود دارد. ارتفاع تپه مصنوعى كه قلعه روى آن قرار گرفته 80 متر است. قلعه از سه قسمت تشكیل شده است: 1- قسمت انتهایى كه از دیوارهاى اصلى و درب‏هاى ورودى و خروجى و چند عدد برج و بارو براى حفاظت قلعه تشكیل شده است. 2- قسمت وسط كه محل خانه‏هاى مسكونى بوده و داراى برج و بارو نیز بوده است. 3- قسمت فوقانى كه ویژه فرماندهان و حاكم قلعه بوده و بیش‌ترین نقش دیده‏بانى از برج و باروهاى این قسمت به دلیل ارتفاع زیاد صورت مى‏گرفته است. در محوطه قسمت فوقانى چاهى عمیق دیده مى‏شود كه اكنون پس از گذشت چندین سال پر نشده است. در گذشته در داخل چاه یك محوطه سنگ فرش بوده كه داراى سوراخى براى عبور نیروهاى قلعه در هنگام محاصره قلعه توسط دشمنان به خارج بوده است كه در حال حاضر به‌ علت حركت شن‏هاى روان و گذشت زمان مسدود شده، اما چاه به قوت خود باقى است. دیوارهاى شرقى و غربى آن داراى فاصله زیادى از هم مى‏باشند و در سمت جنوب به یك‌دیگر نزدیك‌تر هستند و ضلع جنوبى در واقع كوچك‌ترین ضلع قلعه است. هر طرف داراى برجى استوانه‏اى بوده كه روى هم ده برج بوده‏اند. بزرگ‌ترین برج قطرش به هشت قدم مى‏رسد و توپ در این مكان قرار داشته است. دیوار اصلى همه اتاق‌ها را در بر گرفته است. در صحن حیاط جنوبى یك ردیف اتاق و بالاتر از دیوار خراب شده، چندین اتاق وجود دارد. در قسمت بالا كه ارگ نامیده مى‏شود چندین اتاق به صورت ردیفى در كنار یك‌دیگر قرار دارند و با پنجره‏هایى به خارج احاطه دارند. قلعه بمپور، قلعه‌ای كه در برابر عظمت و تسخیر ناپذیری‌اش تمام لشكركشان دست كم یك بار مزه تلخ شكست را پای آن چشیدند و روزگاری هر گوشه‌اش از آن عظمتی داشته كه بیانگر یادگار ساسانیان است، امروز عظمتش فرو ریخته و خفته در بوته فراموشی هر ساله در اثر آب، شستگی و باد به ریگ‌های روان صحرا می پیوندد. اما عظمت گذشته‌اش از دور، چشمان هر بیننده علاقمند به هویت و میراث گذشتگان را به خود جلب می كند. گردآورنده: بابك گنجی‌زاده طاری منابع: www.irandeserts.com www.CHN.ir www.e-resaneh.com forum.niksalehi.com topirantravel.com دسته‌بندی دژها ، قلعه‌ها ، برج و مناره‌ها سیستان و بلوچستان کلید‌واژه قلعه تاریخی بمپور میراث ساسانیان 101K بازدید
نمای ایران از تلاش بسیار شما جهت پربارتر نمودن سایت بسیار متشكرمسه‌شنبه 27 شهريور 1386 | 18 سال پیش
قلعه سپید ندوشنمهدی مخلصیانمهدی مخلصیانقلعه سپید ندوشنهنگامی که وارد شهر ندوشن شوید، از دور قلعه زیبایی را بالای تپه‌ای خواهید دید. این قلعه کوچک قلعه سپید یا سپیده یا سفیده نام دارد.
قلعه خرانقمهدی مخلصیانمهدی مخلصیانقلعه خرانقاگر از میبد حدود ۶۰ کیلومتر در جاده‌ای که به سمت طبس می‌رود برانیم، به روستای زیبایی می‌رسیم که خرانق نام دارد. روستای زیبایی که در دشتی وسیع در کنار ارتفاعاتی نه چندان بلند جای گرفته و با کاروانسرا و قلعه‌ای بسیار زیبا خودنمایی می‌کند.
ارگ فورگمهدی مخلصیانمهدی مخلصیانارگ فورگدرباره روستای فورگ و ارگ آن اندکی پیش از سفرم خواندم و شنیدم. اما شنیدن کی بود مانند دیدن! فورگ روستایی از در بخش درمیان از استان خراسان جنوبی است که در بلندترین نقطه آن ارگی زیبا ساخته شده است.
ساحل پزم‌فاطمه جداریفاطمه جداریساحل پزم‌ساحل پزم تیاب یکی از زیباترین سواحل دریای عمان
قلعه کنگلو معروف به عقاب مازندرانبابک ارجمندیبابک ارجمندیقلعه کنگلو معروف به عقاب مازندرانعقاب مازندران یا قلعه کنگلو یادگاری اساطیری
قلعۀ قدیمی ایراجدریاچه کویر دریاچه کویر قلعۀ قدیمی ایراجاز دیگر مناطق دیدنی و تاریخی این منطقه می‌توان به قلعه‌ای قدیمی که روی ارتفاعات این روستا استوار است، اشاره کرد.
قلعۀ ساسانی گرمهدریاچه کویر دریاچه کویر قلعۀ ساسانی گرمهیکی از مناطق گردشگری گرمه، قلعه‌ای قدیمی ساخته‌شده از گل، خشت و سنگ است.
قلعۀ بیاضهدریاچه کویر دریاچه کویر قلعۀ بیاضهقلعۀ بیاضه یکی از کهن‌ترین قلعه‌های منطقه و در ردیف حصارها و دژهای قابل توجه در ایران است.
قلعۀ انوشیروان عادلدریاچه کویر دریاچه کویر قلعۀ انوشیروان عادلقلعه جندق یا قلعۀ انوشیروان عادل از بناهای تاریخی شهر جندق و تنها قلعۀ مسکونی در ایران کنونی‌ست.
قلعۀ کرشاهی، کارشاهی یا قلعه سرداردریاچه کویر دریاچه کویر قلعۀ کرشاهی، کارشاهی یا قلعه سرداراین بنا بین رشته‌کوه سفیدآب و ملک صدرا واقع شده، در زمان قاجار توسط نایب حسین کاشی ساخته شده
میل اژدهانادر چقاجردینادر چقاجردیمیل اژدهابنای سنگی میل اژدها که به نام های دیمه‌ میل و میل آزاد نیز نامیده می شود بنایی ساخته شده از ۱۶ ردیف سنگهای بزرگ تراشیده شده به شکل مکعب مستطیل بوده که بر دامنه تپه ای سنگی در ۵ کیلومتری غرب (جنوب غربی) شهرستان نورآباد و در نزدیکی راه این شهر به روستای آهنگری واقع شده است.
قلعه کرشاهینادر چقاجردینادر چقاجردیقلعه کرشاهیقلعه کرشاهی یکی، از کامل‌ترین و مستحکم‌ترین قلعه‌های دفاعی فلات ایران، در شمال شهر بادرود و شرق شهر ابوزیدآباد از توابع کاشان قرار دارد.
چهارطاقی و قلعه باستانی نخلکجمال زعیمی یزدیجمال زعیمی یزدیچهارطاقی و قلعه باستانی نخلکچهارطاقی و قلعه باستانی در کنار روستا و معدن سرب نخلک در حدفاصل شهر انارک و چوپانان در مسیر نایین به طبس واقع شده است
قلعه کنگلو، دژی مستحکم در میان کوه های البرزرحیم زیوریقلعه کنگلو، دژی مستحکم در میان کوه های البرزقلعه کنگلو مانند دژی مستحکم و استوار در میان یک استار طبیعی در بالای دره باستانی آرم ...
قلعه تاریخی مارکوهمحمد رفیعیمحمد رفیعیقلعه تاریخی مارکوهقلعه تاریخی مارکوه کتالم. بام رامسرقلعه مارکوه بر بالای کوه مارکوه در سمت شرق کتالم از توابع شهر رامسر واقع شده است.
قلعه خانیکابراهیم حقیقیقلعه خانیکقلعه خانیک، بنایی بسیار قدیمی ساخته شده از خشت و گل و سنگ بر فراز قله شمالی روستای خانیک (شهرستان فردوس) (خانیک شاه) در بخش مرکزی شهرستان فردوس است