جستجو

ایران جاذبه‌ها جاذبه‌های تاریخی سنگ‌نگاره‌ها

آوای سنگ؛ گزارشی از سنگ نگاره های منطقه تیمره

با گذر از منطقه تیمره واقع در دشت گلپایگان، متوجه نماد‌ها و سنگ نگاره های فراوانی از نقوش انسانی و حیوانی گرفته تا نشانه‌ها و سنگ نوشته‌هایی نقش بسته بر صخره های سنگی در منطقه می‌شویم

پروین هاوشدوشنبه 13 بهمن 1399 | 4 سال پیشچکیده: با گذر از منطقه تیمره واقع در دشت گلپایگان، متوجه نماد‌ها و سنگ نگاره های فراوانی از نقوش انسانی و حیوانی گرفته تا نشانه‌ها و سنگ نوشته‌هایی نقش بسته بر صخره های سنگی در منطقه می‌شویم که گذشته از داستان های روایت شده از این آثار، پرسش های بسیاری درذهن شکل میگیرد،اینکه چه ویژگی منحصر به فردی از لحاظ جغرافیایی،اقلیمی و یا اجتماعی و فرهنگی در این منطقه باعث شده تا بستر شکل گیری سنگ‌نگاره‌هایی تا این میزان گسترده و فراوان، شده باشد، نگارگران چه کسانی و با چه هدفی بوده‌اند، آیا صرفا این نقوش بیانی از روزمرگی هایشان بوده و یا داستان و فلسفه و یا راهی برای انتقال و بیان تجربیات و دریافتشان از دنیای پیرامونشان بوده است. سوالاتی از این دست و سوالات فراوان دیگری برای مشاهده گران مطرح میشود، اما شاید اساسی ترین سوال که پاسخ بسیاری از پرسش‌ها ی دیگر نیز در گرو پاسخ به آن باشد، دانستن"زمان" ایجاد سنگ نگاره هاست. اهمیت این موضوع پژوهشگران را وامیدارد تا جهت دستیابی به جزئیات منطقی تر و صحیح تر، از تخمین های حدودی پرهیز و از روشهای علمی تر و دقیقتری جهت زمان سنجی نزدیکتر به واقعیت در مورد زمان شکل گیری نگاره ها و پاسخ به دیگر پرسشها استفاده نمایند. کلید واژه: تیمره، سنگ نگاره، نماد شناسی، نقوش سنگی موقعیت مکانی دشت گلپایگان یکی از بزرگترین جلگه‌های حاصلخیز استان اصفهان محسوب می‌شود که از دیرباز توسط رودخانه گلپایگان سیراب شده است و کشاورزی و دامپروری در آن رونق خوبی دارد .گلپایگان در بخش شمال غربی استان اصفهان ،در خطوط مرزی استان‌های مرکزی و لرستان قرار دارد. این شهرستان دارای آب و هوای نیمه معتدل بوده و در شرق رشته کوه زاگرس واقع شده است. عمده سنگ نگاره ها در مناطق مختلف از دشت گلپایگان قرار گرفته است که از جمله آنان :"غرقاب" ، "کوچری"، "عباس آباد"، "لا دراز" ،"جاجرمی" ،"حاجیله"،"دالاباغ "، منطقه" قلعه ابراهیم" ،"ماکوله" و"هنده" است . در بدو ورود به دشت گلپایگان، با دیدن دشت فراخ، عبور رودخانه و بدنه‌های سنگی نه چندان سخت و صعب العبور، محیط دارای شرایط مطلوبی برای گذرگاه بودن و عبور دامداران و کشاورزان به نظر میرسد. دلیل گستردگی نقوش در منطقه تیمره از مناظر دیگر نیز بررسی گردیده که بخشی از فرضیات مطرح شده به تخلیص بیان شده است: - نزدیکی به مناطق شکارگاهی، ازجمله "موته" واقع در شرق و جنوب منطقه و شکارگاه الوند گلپایگان و تخت ظل السلطان که از شکارگاههای محبوب شاهزادگان قاجار محسوب می‌شود. این موضوع نشان میدهد که منطقه مستعد شکاریابی بوده است. - وجود آب دائمی در منطقه که حضور شکار و جوامع شکارگر را به دنبال داشته است. - برآفتاب و گرمگاه بودن کوههای شمالی گلپایگان که باعث می‌شود در فصول سرد گیاهان زودتر از دیگر مناطق سبز شده و مکان مناسبی برای تغذیه گونه های علفخوار از جمله بزکوهی و آهو باشد. - عمده‌ی بافت سنگ‌های منطقه، از سنگ‌های دگرگون تیره‌ای تشکیل شده که دارای سطحی صاف است و پتانسیل مناسبی برای خلق نقوش را فراهم می‌کند. - وجود آب را میتوان آغازگر تمدنهای بزرگ دانست، دشت گلپایگان نیز دارای منابع آبی فراوانی است و با توجه به پتانسیلهای منطقه، می‌توان این گونه در نظر گرفت زایایی تمدن در این منظقه با نسل شکارگران بوده است، و پس از آن کشاورزی در دشت و دوباره بازگشت به کوه برای گله‌داری و شکارگری صورت گرفته و تداومی جهت نگارگری بر روی سنگها بوده است. تپه‌های تاریخی "چغاحسن" و "لهرامش" (تپه های پیش از تاریخی متعلق به دوران مس سنگ و مفرغ) را می‌توان بعنوان آغازگر شکل‌گیری جوامع کوچک ساکن دردشت گلپایگان دانست. در بررسی این مورد دو فرضیه مطرح است، یک اینکه منطقه از حوزه های تمدنی مهم پیش از تاریخ بوده که قطعاً جمعیت زیادی در کوه‌ها و دشت‌های آن زندگی می کرده‌اند و دلیل آن را می‌توان فراوانی نقوش صخره‌ای دانست و فرضیه دیگر این است که این منطقه در نزدیکی یکی از حوزه‌های تمدنی مهم بوده که با واسطه ارتباطی بسیار آمد و شد های فراوانی در آن رخ می‌داده است و احتمالاً وجود تمدن‌های کهن در جوار منطقه در شکل‌گیری چنین نقش نگاره‌هایی بی تأثیر نبوده است.

ماهیت نگارگران بررسی انگیزه و ماهیت نگارگران از چند منظر قابل بررسی است ولی آنچه در ابتدای بحث به آن پرداخته می‌شود بررسی این نکته است که بیننده پس از ورود به سایت، با گستره و تعداد زیادی از سنگ‌نگاره ها مواجه می‌شود، لذا خطور این فکر به ذهن بیننده که بخشی از نقوش توسط رهگذری یا چوپانی از سر تفنن بر پیکره سنگها حک شده است، دور از انتظار نیست. اما با پیدا شدن شواهدی در منطقه از جمله سنگ‌نگاره‌ای با مضمون خط پهلوی و خط عربی بر بدنه تخته سنگی درتنگه غرقاب، متاخر نبودن بخشی از سنگ نگاره ها بر ما آشکارتر شده است. فرضیه های دلیل ایجاد سنگ نگاره ها در مورد فرضیه‌هایی که مشخص کننده علت و انگیزش ایجاد سنگ نگاره هاست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد، با توجه به فاکتورهایی که پیش از این گفته شد و مستعد بودن منطقه برای شکار، می‌توان یکی از مهمترین دلایل را سلطه جویی انسان بر محیط زندگی خود دانست، همانطور که طبق بررسی‌های باستان شناسانه دریافته‌اند که انسان پیش از تاریخ با محدود کردن جانوران به چارچوب یک تصویر او را تابع قلمرو شکار خویش تصور می‌کرده است. بنابراین قسمتی از سنگ نگاره‌ها مربوط به ماهیت تعیین قلمرو انسان بر محیط زندگی‌اش میباشد. یکی دیگر از دلایل ترسیم نقوش می‌تواند برجای گذاشتن یک اثر توسط نگارنده و ثبت کردن قسمتی از خود در قالب نقشی بر سنگ باشد. همانطور که در بازدید از سایت مکرر اسم افراد را بر بدنه سنگ ها می‌بینیم که چنین نقوشی متاخر ترند و شاید انگیزه نگارنده‌های کهن تر نیز با انسان در ثبت ردی از(من) در ادوار بعد یکسان بوده است! با مشاهده بعضی از نقوش در قالب انجام یک آیین یا یک مراسم، نگارگر می‌توانسته قسمتی از اعتقادات آرزو‌ها و یا لحظات شادی بخش و یا الهام بخش خود را به تصویر بکشد و در واقع نقوش بازگو کننده اعتقادات و یا بیان احساسات نگارگر بوده است. در برخی نقوش با مشاهده ابزار آلات و شکار میتوان چنین برداشت کرد که نگارگر شیوه‌ها و روش‌های خود را در شکار و تعامل با محیط، به ثبت رسانده تا بدینوسیله دانش خود را ثبت و منتقل نماید.

تخمین تاریخ سنگ نگاره ها این نوشته پس از اشاره‌ای که به نقوش و نمادهای نو یافته تیمره و مضامین این نقوش دارد، می کوشد به پرسش های بسیاری که در ذهن بیننده این نقوش یا خوانندگان چنین گزارش های برانگیخته می‌شود، بپردازد. در کل، آدم از چه زمانی و برای چه و چگونه به هنرورزی، از جمله نقاشی و کنده کاری روی سنگ پرداخته است نگارگران نقوش صخرهای تیمره چه کسانی بوده اند آیا این تصور غالب که این نقوش کار چوپانان، کاروانیان و رهگذران است، درست است چرا تنها در مناطق جغرافیایی خاصی همچون کناره‌ها و سرشاخه های اعلای رودخانه‌های منطقه به این نگارگری ها بر می‌خوریم و مهم‌تر اینکه برای چه منظوری این همه نقوش جانوران و آدمی را بر سنگ نقش کرده‌اند آیا هدف از چین نگارگری‌هایی ارضای نیازهای زیباشناسانه و تفنن و بازی یا مسایلی جدی و پر خطر بوده است، چرا نقش جانوران اهلی و گیاهان تا این اندازه نسبت جانوران وحشی اندک است، چرا گاهی بارها این نقوش روی یکدیگر حک شده‌اند و سرانجام این که زمان و هنگام چنین نگارگری‌هایی کی بوده است و به جز راه های مقایسه‌ای و تخمین از طریق قراین، چه راه های دقیق تر و مستقل تری برای زمان سنجی این نگاره ها می توان یافت. شاخصه هایی برای تطبیق و مقایسه وجود دارد که در ادامه به بررسی سه شاخصه مهم در این خصوص می پردازیم.

روش های تخمین زمان سنگ نگاره ها ۱- استناد به دوره‌های تاریخی خطوط و سنگ نوشته ها بخشی جدایی ناپذیر از سر نگاره ها هستند که می توانند ما را به سمت و سویی برای تخمین زمان تقریبی آثار سوق دهند. یکی از مهمترین سنگ نوشته های پهلوی گلپایگان سنگ نوشته پهلوی "چم اسبه" درمنطقه "غرقاب " است .دکتر رسول بشاش در مقاله ای راجع به این سنگ نوشته می نویسد سنگ نوشته مذکور دارای نه خط می‌باشد، خط نهم ناخواناست، خط پهلوی و زبان فارسی میانه متعلق به اواخر ساسانیان و اوایل اسلام است. پس از مرحله آوانویسی با اطمینان این ترجمه به دست آمده است ( این سه چیز را جاودان شمار: خاک راغ، دریای آب، آتش دخمه، انجام ... یا فرتن؟) ۲- دوره‌های مختلف کنده‌کاری بر روی یک بوم سنگی: همانطور که پیشتر بیان شد، در بحث فنی سنگ نگاره ها و میزان هوازدگی آنها متغیر های زیادی می‌تواند نقش داشته باشد متغیرها جنس سنگ بستر جهت بوم سنگی، جهت نقش کند، آب و هوایی که سنگ‌ نگاره در آن واقع شده شیب بوم عوامل فرسایشی، ظرافت نقش کنده و غیره می‌باشد بنابر این میزان هوازدگی سنگ‌هایی که در مناطق مختلف قرار دارند تحت تاثیر ترکیبی از این عوامل قرار می‌گیرد و نمی‌تواند ملاک مطمئنی برای تعیین سن نسبی سنگ نگاره‌ها باشد. اما این موضوع در نگاره های موجود در یک بوم که دارای دوره های تاریخی گوناگون است قابل بررسی است: ۳- بررسی خود نقش در بسیاری از موارد مشخص کننده دوره آفریدن آنها هستند. برای مثال، تن پوش ها و یا ابزارهایی که فقط مختص به دوره ای خاص بوده و این بازخوانی میتواند در تخمین زمانی نقوش تا حدی موثر باشد. روش های دقیق تری نیز برای گاهنگاری موجود است: الف- روش پیکر نگار: در این روش گاهنگاری پژوهشگر سعی می‌کند فعالیت‌های فرضی همچون نقش های گونه‌های مختلف حیوانی سلاح ابزار و همچنین راه‌های نمایش زندگی پیشینیان از طریق هنر را با باستان شناسی مرتبط کند. ب- روش مجاورت: در این روش از نشانه های موجود درپیرامون سنگ نگاره ها برای قدمت سنجی استفاده می‌شود، این روش بر این پایه است فعالیت‌های مختلف در زمان یکسان، به احتمال قوی دارای اثرات همزمان نسبت به مکان های مختلف دارند، مانند بررسی قدمت تپه‌های سفال های باستانی در مجاورت سایت های تاریخی. ج- روش بررسی زنگارها و فرسایش بر اثر عوامل جوی، فرسایش آب و هوایی پوسته سنگها اغلب بصورت اکسیده شدن، تجزیه شدن به وسیله آب و... صورت می‌گیرد و ضخامت این فرسایش تابعی از زمان است و چنین روشی بر روی تغییرات وابسته به زمان سطح صخره ها مطالعات تجزیه‌ای و میکروسکوپی انجام می‌دهد. د- روش آنالیز رادیو کربن درتراکم موادمعدنی، عمر تقریبی سنگهای آهکی رسوب شده، با سنجش میزان حجم رادیوکربن‌های باقی مانده، قابل اندازه گیری است. ه- روش اندازه گیری گلسنگ ها: در این روش فرض می‌گیریم که همزمان با رشد گلسنگها، فعالیتهای فرسایشی نقوش انجام می‌گیرد. و- روش آنالیز ریز فرسایش‌ها یا ریزخوردگی‌ها: مبنای کار روش آنالیز ریز فرسایش‌ها بدین صورت است که هنگامیکه توسط عوامل طبیعی و یا انسانی، سطح جدیدی بر روی صخره ایجاد شده، این سطح در معرض فرایند هوازدگی شیمیایی قرار می‌گیرد. ر- روش تاریخ گذاری تابشی، روش تابش گرمایی(TL) به رها سازی انرژی مواد جامد بلورین، زمانیکه برفروخته میشوند و یا درمعرض تابشهای نوری قرارمیگیرند، اشاره دارد. با توجه به اهمیت بالا و تعیین کننده فاکتور زمان در برآورد زمان صحیح سنگ نگاره ها، می‌توان گفت الویت و محوریت و سایر ابعاد دیگر پژوهش در این باره در گرو دانستن این موضوع است. در بالا روش های متداول در علم باستانشناسی برای تخمین زمان، عنوان شد. لذا آنچه در منطقه تیمره در این باره تاکنون صورت گرفته، روشهایی چون بررسی خطوط، سنگ نوشته ها، لباس و ابزار برای بخشی از سنگ نگاره ها و همچنین روش بررسی قدمت آثار سفالین در مناطق مجاور دشت گلپایگان استفاده شده است، روش آزمایش و بررسی گلسنگ ها نیز برای پاره ای از نقوش در دست انجام می‌باشد. بررسی نقوش و تنوع سنگ نگاره ها نگاره های موجود بر روی سنگ نگاره ها گستره وسیعی از موضوعات گوناگون را در بر می‌گیرد و لازم است برای درک بهتر و بررسی دقیق تر آن ها گروه‌بندی ویژه‌ای صورت پذیرد. گروه‌بندی که اینجا به کار رفته است نگاره ها را در چند گروه اصلی دسته بندی کرده که شامل نقش انسان در حالات مختلف، نقوش جانوری و حیوانی، نقوش گیاهی، نمادها و تصاویر کمیاب ،پوشاک، ابزار و خط می باشد. سنگ نگاره ها بازگوکننده محیط و شیوه زندگی انسان های نخستین بوده و رمزگشایی نگاره ها ما را با شیوه زندگی آنها آشنا می‌کند نقش انسان بر روی سنگ نگاره های گلپایگان پس از نقش بز کوهی بیشترین فراوانی را دارد بدیهی است که انسان نقش خود را به عنوان عامل تاثیر گذار تاملات فرهنگی و اجتماعی عصر خویش فراموش نکرده و خود را در تمام صحنه‌ها حاضر می‌بیند این نگاره‌ها گاه انسان را به صورت گروهی نمایش می دهد و گاه به صورت انفرادی ،گاه در جنگ است و گاه در شکار ،گاه در حال پایکوبی است و گاه در حال جادوگری ... این نگاره در پاره ای ازبومها به صورت کاملا واقع گرایانه تصویرشده و در برخی دیگر به صورت انتزاعی و تجریدی دیده شده است.در ادامه به چرایی وجود نقش بز کوهی بعنوان فراوان ترین نقش در سنگ نگاره ها، پرداخته ایم.

بز کوهی بز کوهی از نگاره‌هایی است که از غار نگاره‌ها و صخره کندهای پیش از تاریخ تا امروز همواره جایگاه برجسته و محوری‌اش را در هنر ایران حفظ کرده تا جایی که می‌توان گفت این نقش در هنر هیچ سرزمینی به اندازه ایران تکرار نشده است. تصویر بز در کنار درخت زندگی از رایج‌ترین نقش مایه‌های هنر خاور باستان به شمار می‌آید این حیوان پر زور از دیرباز مظهر قدرت به شمار می‌رفته و همواره حیوان جلودار رمه بوده است. بز کوهی به سبب زندگی بر بلندای کوهساران و شباهت شاخه هایش به هلال ماه نیز ستایش گردیده و او را در ارتباط با باران و باروری دانسته‌اند. شاخ‌های بز، مظهر نیروی فراطبیعی، اولوهیت، سلطنت، قدرت و پیروزی و فراوانی گله و محصول زاد و ولد و باروری است. بزکوهی در آثار بازمانده از فرهنگ ایران گاه به شکل پازن و کل با شاخ های تیز و خمیده و بلند، و گاه به گونه بز اهلی با شاخ های کوتاه و هم راستا، و گاه بسان قوچ یا گوسفند وحشی با شاخه های خمیده و پیچان تصویر می‌شود. بلندی شاخ های بز از نیروی بیشتر و توانایی او بر غلبه بر همنوعانش حکایت می‌کند و از آنجایی که نرهای پیروز می‌توانند گروهی متشکل از ۵ تا ۱۵ بز ماده را تصاحب کنند اهمیت شاخه های بلند و ارتباطشان با مفاهیمی چون جنگاوری و باروری بیشتر آشکار می‌شود. بز کوهی در اندیشه و نوشتارهای ایران 1. نخستین جانور اهلی در ایران: ارتباط انسان و بز کوهی در حدود ۱۱ هزار سال پیش در امتداد رشته کوه های زاگرس در باختر ایران به گونه چشمگیری دگرگون شد پژوهش های تازه نشان می‌دهد بز که از دیرباز در این ناحیه شکار می‌شده توسط ساکنان کوهپایه های زاگرس به تدریج اهلی و خانگی گردیده است با مطالعه استخوان‌های بزهای اهلی شده که در تپه گنج دره کرمانشاه یافت شده‌اند، آثاری از کشتار انتخابی نرهای جوان و زنده نگه داشتن ماده‌ها در حدود ۱۱ هزار سال پیش را کشف کردند که مشابه رفتار یک دامدار امروزی با گله‌های اهلی خود است. بدین ترتیب مدیریت رمه و پیشرفت تکنیک‌های تولید خوراک منابع غذایی پایداری را در اختیار شکارورزان ساکن ایران نهاد و سبب گسترش جوامع انسانی در این اقلیم شد. برای انسان که برای زمانی بس دراز، گردآورنده و جستجوگر غذا بود، پس از این کشف تازه سبک زندگی متفاوتی را آغاز کرد و این جایگاه بنیادی می‌تواند مهمترین دلیل تکرار نقش بز کوهی در هنر ایران باشد. از سوی دیگر بزها از ابتدای اهلی سازی جانوران تا امروز پیشرو گله ها بودند و تبعیت رمه ازبز پیشرو مکان برجسته‌ای برای او در اقتصاد و معیشت دامپروری ایجاد می‌کند. قدرت باروری بز نر و ارتباطش با ایزدان برکت می تواند دستمایه بسیاری از زیورآلات آیینی که در مناطقی همچون لرستان و مارلیک و باختر ایران و حتی آثار دوره هخامنشی نقش شده است، باشد. در اوستا آمده است به مادرانی که فرزند مرده به دنیا آورده‌اند باید شیر بز خورانده شود. از دلایل دیگر اهمیت بز کوهی نزد مردمان خاور باستان می‌تواند بلندپروازی و رفعت نشینی باشد چرا که بزها را انسان همواره در افراشته‌ترین قله‌ها و دشوارترین مسیرهای کوهستانی دیده است. گرچه سنگ‌نگاره‌ها، صخرکندها و غارنگاره‌ها از مهمترین آثار بازمانده از دوران‌های گذشته‌اند اما پراکندگی جغرافیایی، نبود پژوهشهای کافی علمی و آشفتگی تاریخ‌گذاری‌ها و نیز محافظت نشدن در برابر آسیب های زیست محیطی و انسانی سبب شده آمار و شناخت دقیق از این هنر های کهن در دست نباشد. با این وجود می‌توان به یقین بیان داشت که موضوع بیشتر سنگ نگاره ها و غارنگاره‌ها در هنر ایران بز کوهی با شاخه‌های بلند هلالی است. تصویر بز کوهی با شاخ های بسیار بلند را بر سنگ‌نگاره‌های جربت خراسان نیز می‌توان دید و موضوع اصلی سنگ‌نگاره‌های کوه‌های پیرامون گلپایگان از جمله کوچری، غرقاب و صالح پیغمبر و ... نیز بز کوهی است. درپایان: در پژوهش‌های باستانی و در سایر علوم تاریخی مانند زیست شناسی زمین شناسی ستاره شناسی و خود تاریخ آنچه در مورد گذشته می‌دانیم به الزام، خود واقعیت گذشته نیست بلکه گذشته‌ای است که با روش‌های پژوهشی که ما به کار میبریم بازسازی شده است از این رو روش‌های دقیق پژوهشی و اعتبار این روش‌ها در بیرون کشیدن اطلاعات از مواد گنگ و خام و استنتاج منطقی از آنها در درجه‌ی اول اهمیت قرار دارد بنابر این سنگ بنای پژوهش‌های تاریخی و باستان شناختی یا هر رشته علمی دیگر ساختن فرضیه‌ای دقیق برای یافتن رابطه بین داده‌های خام است و بدون فرضیه‌ای روشن بر مبنای روش‌های دقیق علمی پژوهش در هر رشته‌ای مانند گردآوری کورکورانه‌ای از اطلاعات است که به تقریب همیشه به بن بست در تجزیه و تحلیل می‌انجامد. پژوهش و عکس ها از: پروین هاوش

منابع و ماخذ: - علیزاده، عباس، تئوری و عمل در باستان شناسی، چاپ سوم، سازمان میراث فرهنگی، تهران - جمالی، محسن، سنگ نگاره های گلپایگان گذرگاه تاریخ، چاپ دوم ۱۳۹۷، ائمه، قم - طاهری، صدرالدین، نشانه شناسی کهن الگوها، شورآفرین، تهران - فرهادی، مرتضی، مقاله موزه هایی در باد، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه، پاییز و زمستان ۱۳۷۴ شماره ۷ و ۸

دسته‌بندی سنگ‌نگاره‌ها سایر کلید‌واژه آوای سنگ سنگ نگاره تیمره بز کوهی آی بکس Ibex نماد شناسی نقوش سنگی چغاحسن لهرامش روش های تخمین زمان سنگ نگاره ها چم اسبه غرقاب 33K بازدید

نمای ایران مقاله پژوهشی بسیار خوب و ارزشمندی است. سپاس فراواندوشنبه 20 بهمن 1399 | 4 سال پیش

مردمانی که سخن ها در دل تاریخ دارند و ما نمی دانیم.نقش دو اسب اصیل ایرانی یکی در پله پیشکش های تخت جمشید و دیگری در کوه های تیمره، شگفت آنکه دُم هر دو اسب را گره زده اند
اسرار و چرایی گیاه هوم و نقش بزکوهیرنگین نگاره های pictographs کهن مکشوفه در خراسان شمالی، با قدمت حدود هزاره ی دهم پ.م. که بزکوهی و گیاه هوم Ephedra را در کنار هم می بینیم. در هزاره های بعد (حدود هزاره سوم پ.م.)، همان پیوستگی بر روی کاسه های گِلی گذشتگان با همان شباهت و پیام هم دیده می شود؟!
سنگ نگاره های تیمرهسنگ نگاره ها یکی از کهن‌ترین هنرهای بشر است که از انسان‌های نخستین به یادگار مانده است
نقاشی های کهن پلنگ فراز کوه ها و راز آندیواره ی صاف فراز کوهی در تیمره، که هنرمندان نقش هایی بسیار زیبا از دو یوز و یک پلنگ آفریده اند؛ که نشان از زیستگاه آن گربه سان و دیده های هنرمندان در آن دوران کهن دارد. ما اغلب، نقش پلنگ ها را بر روی دیواره های صاف فراز کوه ها می دیدیم؟!
سنگ نگاره های تیمره گلپایگان جلوه ای دیرینه از تاریخ هنر ایران زمینتصاویر زیبایی از زیست گوزن مرال در هزاره های دور در منطقه تیمره گلپایگان
سنگ نگاره های تیمره ی گلپایگانطی کاوش ها و پژوهش های انجام شده توسط مهندس محسن جمالی (پژوهشگر سنگ نگاره های گلپایگان) تاکنون 31 منطقه ی سنگ نگاره ای در شهرستان گلپایگان شناسایی شده است و بنا بر شواهد موجود، منطقه ی غرقاب گلپایگان بزرگ ترین و متنوع ترین منطقه ی سنگ نگاره ای در ایران و جهان می باشد.
فنجان نماها، حلقه و طرح روی سفالینه های پیش از تاریخهنر در ایران باستان بقدری مرموز، درهم تنیده، استیلیزه شده، گسترده و دارای سیر تحول و تطوّر بوده؛ که انسان واقعاً مات و مبهوت می شود. براستی هنرمندان آن آثار زیبا و پیچیده، چه کسانی بوده اند؟ با آن نبوغ و اندیشه گری! سیر و عظمت هنر آنان از هنر سنگ تا هنر سفال، مفرغ، دستبافت ها و... شگفت انگیز است. از پیام های ساده و پیچیده ی آنها در قالب هنرهای گوناگون، پی به افق اندیشه و نگاه عمیق آنها می بریم.

بابک ارجمندیبه سوی عمارت کوشک سرهنگ آباد۵ دقیقه رانندگی در جاده زیر باران، همسفرم شوید

محمد ناصری فردارزش و اهمیت سنگ‌نگاره‌های یافت شده در ایرانیکی از مهم‌ترین منبع‌های شناخت تکاملی بشر، میلیون‌ها سنگ‌نگاره‌های کهنی است؛ که در جای جای دنیا کشف شده است.

محمد ناصری فردجشن چهارشنبه سوری در ایران و دیگر نقاط جهانچهارشنبه سوری در ایران یکی از آئین های کهن ایرانیان جشن چهارشنبه سوری یا به عبارتی دیگر چار شنبه سوری است. ایرانیان آخرین سه شنبه سال خورشیدی را با بر افروختن آتش و پریدن از روی آن به استقبال نوروز می روند. چهار شنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز برگزار می شود.

محمد ناصری فرداز هنر سنگ تا هنر سفالمطالعات و بررسی های دو دهه ی ما بر روی نقاشی های کهن غارها و کوه های نقاط مختلف ایران، نشان از یک سیر در هم تنیده از پیام و مضمون در نقاشی های کهن غارها و کوه های ایران و طرح های روی سفالینه های پیش از تاریخ ایران دارد.

محمد ناصری فرداسرار و چرایی گیاه هوم و نقش بزکوهیرنگین نگاره های pictographs کهن مکشوفه در خراسان شمالی، با قدمت حدود هزاره ی دهم پ.م. که بزکوهی و گیاه هوم Ephedra را در کنار هم می بینیم. در هزاره های بعد (حدود هزاره سوم پ.م.)، همان پیوستگی بر روی کاسه های گِلی گذشتگان با همان شباهت و پیام هم دیده می شود؟!

محمد ناصری فردجوغن Joghan چیست؟در گذشته هـای دور تا دوره ی سلجوقی بر روی بعضی سنگ قبرهای مردگـان، گـودی هایی ایجـاد می کرده اند و در آنهـا آب یا دانه برای پرندگان می ریخته اند؛ تا مـردگان مشمول پاداش خیر شوند.

ابراهیم رفیعینقش کشتی بر سنگ نگاره های دهتل هرمزگاننقوش متعدد کشتی در محوطه باستانی سنگ نگاره های دهتل هرمزگان منعکس کننده اهمیت خلیج فارس و ارتباط دریایی برای سرزمین مان از دیرباز

محمد ناصری فردنمادهای کهن ایل قشقایی در میان سنگ نگاره های ایرانهنرهای صخره ای، اسناد دست اولی هستند که پژوهشگران را با ترجمان فرهنگ ها در اقلیم ها و زمان های مختلف آشنا می‌‌کنند و سخن گفتن آنها با کمک تصاویر و نشانه‌هایی است که اغلب در همه ی زمان ها و مکان ها، برای همه ی ملل جهان یکسان بوده است.

محمد ناصری فردرد پاهایی از فرازمینی ها در میان سنگ نگاره های کهن ایران و پرومقایسه و تطبیق برخی از نقوش سنگ نگاره های ایران (کوه های تیمره در اطراف خمین) و کشور پرو در آمریکای جنوبی ، افرادی با کلاه خودهای مشابه و اجزای انسانی خاص (هاله ای از نور). گویی همه آنها بدست یک هنرمند در آن سرزمین های دور از هم حک شده است!

بوم ما مجموعه تاریخی اقامتی چپیلههمت دو پدر و دو پسر در احیا گوشه ای از تاریخ کهن ایران زمین

مبینا جعفریاقامتگاه بوم‌گردی روزیه روستای چاشمچاشم زیبا، در مرز شمال استان سمنان و جنوب مازندران قرار دارد. از برخی جاذبه های دیدنی روستا می‌توان به آبشار روزیه، برج قدیمی ، منطقه گردشگری اُپرت، دره زیبای خطیرکوه همراه با قلعه کنگلو و قله های بلند اطراف روستا با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر قله‌های همچون اُرم، قدمگاه، نیزوا و قله‌های نرو خرو در این روستا اشاره کرد...

سپیده اصلانبرند خارجی یا لباس داخلی در مذاق میرزا محمدتقی‌خان فراهانی (امیر کبیر)امیر کبیر اهمیت بالایی به استفاده از پوشش و دستبافته های داخلی می‌داد. تمام پوشش خود را از کالای با ارزش داخلی تهیه می‌کرد.

سپیده اصلانپمبه یا پنبهواژه پمبه در زبان طبری آن چیزی که مظهر لطافت و نرمی است پنبه نامیده می شود. امروزه این لغت با کلمه پنبه جایگزین شده است.

محمد ناصری فردفنجانماهای Cup Marks عصاره گیری آیینی و...اغلب این فنجان نماها بر فراز کوه های کم ارتفاع ایجاد شده اند و کارکردهای عصاره گیری، بویژه از گیاه هوم برای اجرای مراسم هیومه داشته است. در کنار آن کار، برای کوبیدن دانه ها و ساقه های خشک گیاهان نیز کاربرد داشته است.

محمد ناصری فردایرانیان از اولین مخترعان خط بوده‌اندباستان شناس فرانسوی، با رمزگشایی نخستین خط عیلامی که قدمتی بیش از چهار هزار سال دارد، ایرانیان را نخستین مخترعان خط در کنار تمدن بین النهرین اعلام کرد.

محمد ناصری فردسنگ نگاره ها، کهن الگوی های زیست بشر.سنگ نگاره ها، کهن الگوی های زیست بشرند که از پنجره های آنها می توان کلیه ابعاد زیستی انسان های گذشته را رصد کرد. اگر جه در ایران مورد بی مهری بعضی هاست.