دخمه زرتشتیان (برج خاموشان)

یزد اولین شهر خشت‌خام و دومین شهر تاریخی بعد از شهر ونیز ایتالیا می‌باشد. استان تاریخی یزد، از جمله استان‌های كشور است كه علاوه بر برخورداری از جاذ...

بابک گنجی‌زاده طاریچهارشنبه 28 شهريور 1386 | 18 سال پیشیزد اولین شهر خشت‌خام و دومین شهر تاریخی بعد از شهر ونیز ایتالیا می‌باشد. استان تاریخی یزد، از جمله استان‌های كشور است كه علاوه بر برخورداری از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، زیارتگاه‌ها و بناهای مذهبی بسیاری را در خود جای داده كه هر یك از این مناطق، سالانه محل حضور صدها گردشگر داخلی و خارجی است. واژه دخمه واژه دخمه در فرهنگستان‌های مختلف معانی متعددی همچون گورخانه گبران، سردابه‌ی مردگان ، خانه زیر زمین برای مردگان، گور و گورستان زرتشتیان را دارد. دخمه زرتشتیان (برج سكوت یا برج خاموشان) در 15 کیلومتری جنوب شرقی یزد و در حوالی منطقه صفائیه، بر بلندای کوهی رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه، دو عمارت سنگی مدور برج مانند با فضای میان تهی قرار دارد که به دخمه یا دادگاه زرتشتیان مشهور است. یكی قدیمی‌تر به نام مانكجی هاتریا (زرتشتی هندی‌الاصل) و دیگری كه جدیدتر می‌باشد به نام گلستان معروف است كه مربوط به دوره قاجاریه می‌باشد. دخمه گلستان 25 متر قطر دارد و ارتفاع دیوار آن از سطح تپه 6 متر است. دخمه مانكجی نیز 15متر قطر دارد. در دامنه ضلع شمالی این کوه نیز تعدادی عمارت خشت و گلی، آجری، سنگی و یا ترکیبی از هر سه، مجهز به امکانات رفاهی زمان خود "معروف به خیله" دیده می‌شود. قدیمی‌ترین آثار این محوطه، خیله‌ها و دخمه‌های ضلع غربی است که به دوران صفویه تعلق دارند. دخمه محلی است که زرتشتیان از دیر باز تا حدود چهل سال پیش، اموات خود را طبق اصول، فرهنگ و آداب و سنن مذهبی خود و طی انجام مراسم ویژه در آن می‌نهادند تا طعمه کرکس‌های کوه‌های اطراف شوند. وسط فضای میان تهی دخمه چاهی وجود دارد که به "استودان" معروف است و استخوان‌های به جای مانده از اجساد را داخل آن می‌ریختند. پس از مدتی و طی مراسمی خاص، محوطه داخل دخمه جارو و ضد عفونی می‌شد و بار دیگر دخمه مذکور مورد استفاده قرار می‌گرفت. در حقیقت محوطه داخلی دخمه‌ها مانند گورستانی بود که چندین بار از آن استفاده می‌شد. بعد از این‌ كه "مانكجی لیمجی هاتریا" معروف به "مانكجی صاحب" به عنوان نماینده «انجمن بهبودسازی وضعیت زرتشتیان در ایران» در حدود 140 سال قبل و از طرف پارسیان بمبئی برای بهبود وضع اجتماعی و دینی زرتشتیان به ایران آمد، بعضی از دخمه‌ها تعمیر و نوسازی و دخمه‌های جدیدتری هم ساخته شدند كه مدتی مورد استفاده قرار داشتند. بعدها در تهران از اواسط دهه 1310، در كرمان از دهه 1320 و در یزد از دهه 1340 به بعد دخمه تبدیل به آرامگاه گردید و به كلی فراموش شد. محققین درباره دخمه‌ها چه نظری دارند؟ بررسیهای اساتید، محققین و مورخین مربوطه، تماماً مؤید آن است كه عرضه اجساد در گذشتگان به پرندگان در دخمه از گذشته‌ی دور، شاید از دوره ی مادها در سرزمین ایران رایج شده و تمام هدف عدم تماس جسد در گذشته با خاك و آتش بوده است. مسلما هر روش تدفینی مزایا و مضراتی دارد، بنا به عقیده‌ی آن دسته از زرتشتیان كه به گذاردن جسد در دخمه اعتقاد دارند، این كار مزایای بسیار دارد كه تدفین و خاك‌سپاری ندارد. 1) فرقی بین دارا و ندار و شاه و گدا نیست. 2) جسد بی‌جان مردگان به جای این‌كه در زیر خاك پوسیده و طعمه‌ی كرم‌ها، موش‌ها و انگل‌ها شود، در مقابل آفتاب خشك شده و توسط پرندگان و لاشخورها خورده می شوند. حتی دیده شده كه بسیاری از مردگانی را كه در قدیم در دخمه می‌گذارده‌اند، روز‌های بعد زنده شده و به میان جماعت بازگردانیده می‌شدند . شاید به آن دلیل كه فرد در اثر ایست قلبی یا كاهش سطح هشیاری كاملا از دست رفته تلقی می‌شده و حال آن ‌كه با تحریك لاشخوران و پرندگان به‌مانند یك شوك، هشیاری خود را باز یافته است. محل و معماری دخمه‌ها زرتشتیان در گذشته، دور از آبادی، شهر و مكان مسكونی انسان‌ها بر روی كوه‌های نه چندان مرتفع فضایی را جسته و با رعایت آداب و رسوم مخصوص دینی، شالوده‌ی آن را ریخته و حصاری به دور آن بالا می‌بردند. این حصار، دیوار مدور ضخیمی به شكل برج است كه از مصالحی نسبتا محكم و با دوام ساخته می‌شد و پلكانی زمین هموار را به درب دخمه‌ها متصل می‌كرد. سطح داخلی دخمه به صورت پهنه‌ی گردی است كه تمام آن با تخته سنگ‌های بزرگ مفروش شده و به قسمت‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شود: نوار دایره‌ی انتهایی متصل به دیوار پیرامون دخمه كه مخصوص مردهاست. نوار دایره‌ی میانی بعد از قسمت مردها كه مخصوص زنهاست. نوار دایره‌ی داخلی بعد از زن‌ها كه مخصوص كودكان است. نهایتا در مركز دایره چاه استودان یعنی استخوان‌دان است كه كه سنگ متحركی به نام ارویس در ته آن چاه وجود دارد. استودان یا وهنده عبارت است از چاهی در میان دخمه كه به سنگ مفروش است و وقتی اجساد به وسیله‌ی مرغان لاشه‌خور از گوشت و پوست تهی شده و تحت تاثیر آفتاب كاملا خشك می شدند، استخوان‌ها را در آن چاه می‌ریختند تا تبدیل به خاك شوند و این‌جا بود كه توانگر و درویش به گاه مرگ در ته این چاه یكسان می‌شدند. دخمه‌ها را كلا یكسان می‌ساختند، در و دیوار و سطح دخمه مشخصات و اندازه‌های معینی نداشتند بلكه بر حسب نیاز و جمعیت شهرها و روستاهای زرتشتی‌نشین بنا می‌شدند. نقشه ساخت دخمه یا دادگاه زرتشتیان اصول ساختن دخمه‌ها دخمه‌ها را از خشت خام و گچ بنا می‌كردند تا مواد آلوده به زمین نرسد. در ساختن دخمه اصولی همچون كوبیدن 4 میخ بزرگ، 36 میخ متوسط و 260 میخ كوچك بر زمین رعایت می‌شد. صد نخ پنبه را یك ریسمان می‌كردند و سه بار آن ریسمان را دور تا دور دخمه به گرد این میخها می‌پیچاندند و اول سروش باج تا ویدوا مروتی می‌خواندند و هنگام كوبیدن هر میخ یك "یتا اهو" زمزمه می‌كردند. سپس در میان دخمه می‌نشستند و 100 "اشم وهو" و 200 "یتا اهو" می‌خواندند و 300 سنگ كوچك به میان دخمه می‌انداختند، سپس دخمه را بر روی این مكان بنا می‌كردند. دلیل برگزاری چنین مراسمی قبل از بنای دخمه مشخص نیست. مراسم دینی درگذشتگان در نزدیكی دخمه حدود 150 تا200 متر (كمی بیش‌تر یا كم‌تر) ساختمان خشت و گلی محقری در دو طبقه و دارای چند اتاق برای انجام مراسم دینی بعد از فوت اشخاص ساخته شده بود. یكی از اتاق‌های این ساختمان اختصاص به آتش‌سوزها داشت و مخصوص آتش‌سوزی بود. كار آتش‌سوزها كه معمولا دو نفر بودند، عبارت بود از این كه از روزی كه جسد درگذشته را به داخل دخمه می‌بردند، مرسوم بود شب‌ها (تا سه شب) آتش‌سوزها در آن اتاق كه یك پنجره مستقیما رو به دخمه داشت از سر شب تا صبح آتش بسوزانند، نور این آتش می‌بایست از همان پنجره به تمام دخمه بتابد. روی دیوار دخمه سوراخ پنجره‌مانند كوچكی وجود داشت كه این سوراخ پنجره و پنجره‌ی اتاق آتش‌سوزی و شعله‌های آتش وسط اتاق می‌بایست در یك امتداد باشند كه نور شعله‌های آتش از سر شب تا صبح به دخمه و داخل آن بتابد. قطعا این رسم از آن‌جا سرچشمه می‌گیرد كه چون به اعتقاد زرتشتیان روان شخص درگذشته تا سه شبانه‌روز در اطراف و بالای سر جسد مرده در پرواز است، تا پس از شب سوم به آسمان‌ها پرواز كند،این مراسم برگزار می‌شد تا سه شب اول بعد از مرگ از تاریكی و تنهایی نترسد. از دیگر دخمه های استان تاریخی یزد نیز می‌توان به دخمه چم (روستای چم، شهرستان تفت)، دخمه فیروزآباد (شهرستان یزد) و دخمه اردکان اشاره کرد. گردآورنده: بابك گنجی‌زاده طاری منابع: yataahoo.com t-z-a.org vatanamiran.blogfa.com istta.ir hamshahri.net tebyan.net iid.org.irدسته‌بندی آرامگاه‌ها کلید‌واژه دخمه زرتشتیان برج خاموشان 102K بازدید

نمای ایران مثل همیشه خوبچهارشنبه 28 شهريور 1386 | 18 سال پیش

بابک ارجمندیگنبد سلطانیهگنبد سلطانیه؛ آرامگاه سلطان محمد خدابنده (اُلجایتو)، هشتمین سلطان مغول

سپیده اصلانآرامگاه چلپی اوغلوبنای آرامگاه منتسب به عارف چلپی است. وی نوه ی مولانا جلاالدین محمد بلخی است. چلپی اوغلو عارفی شاعر و اهل سیر و سیاحت بود. او یک سال را در سلطانیه زنجان، پایتخت ایلخانیان سپری کرد و به عرفای شهر شیوه رقص سماع آموخت.

سپیده اصلانآرامگاه شیخ علاءالدوله سمنانیآرامگاه شیخ علاء الدوله سمنانی در روستای صوفی آباد، حدود ۱۰ کیلو متری شمال غربی شهر سمنان واقع است. بنای آرامگاه و خانقاه این عارف مشهور بازمانده معماری اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است.

مونا سلطانیمجموعه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلینگاهی اجمالی به بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی ،معروف به گنبد الله الله

بابک ارجمندیآرامگاه جرجیس پیامبرمکانی مقدس در حاشیه کویر مرکزی ایران و پوشیده از گیاه هوم

مصطفی ربیعی بهشتیمقبره پیر علمدار

دریاچه کویر پیر علمدار دامغانآرامگاه پیر علمدار واقع در محلۀ خوریا، نزدیک مسجد دامغان و در خیابان شهید مطهری، از آثار تاریخی ارزشمند قرن پنجم ایران است.

سپیده اصلانگنبد سلطانیهاز عظیم ترین بناهای آرامگاهی دوران اسلامی در ایران است که پس از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایا صوفیه استانبول سومین گنبد بزرگ آجری در جهان به شمار می رود.

نادر چقاجردیگور دختربنای گور دختر بسیار شبیه به بنای آرامگاه کورش کبیر است، به گونه ای که شاید بتوان آنرا مینیاتوری از آن و یا مدل و الگویی اولیه ای برای آن بنا نامید.

سعید سعیدی فرشیخ صفی

عبدل شعبانیشاه نعمت الله ولیشاه نعمت‌الله ولی (نام کامل: سید نورالدین نعمت‌الله بن محمد بن کمال‌الدین یحیی کوه بنانی کرمانی) معروف به سید نورالدین شاه نعمت‌الله ولی ماهانی کرمانی[۱] (۷۳۰، ۷۳۱–۸۳۲، ۸۳۴)، شاعر و عارفِ ایرانی بود. سلسله نعمت‌اللهی منسوب به اوست...

مجتبی ملانظربقعه میر سید واقفمقبره میر سید واقف در روستای افوشته شهرستان نطنز استان اصفهان قرار گرفته است که این بقعه از بناهای ارزشمند متعلق به دوره تیموری در قرن نهم است که در 1325 به شماره 954 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مجتبی ملانظربقعه سید حسن حسینی ( واقفی ) روستای افوشته

مجتبی ملانظرامامزاده بی بی رقیه خاتون (س) شهر نطنز

مجتبی ملانظرامامزاده سلطان سید محمد (ع)روستای سرشک

محمود طالبی ابن حسام خوسفبنای تاریخی آرامگاه ابن حسام خوسفی، بر فراز صخره‌ای سنگی در حاشیه شمالی شهر خوسف قرار دارد، این آرامگاه که از جمله آثار تاریخی و دیدنی استان خراسان جنوبی به حساب می‌آید، بیش از ۵۰۰ سال قدمت دارد.