جستجو

مختصری از موقعیت جغرافیایی استان آذربایجان شرقی

ویژگیهای اقلیمی و مختصات جغرافیایی : محدوده ای از ایران اسلامی كه با حدود 46929 كیلومترمربع نام آذربایجانشرقی بخود گرفته است، درگوشه شمالغرب فل...

حبیب علیپور پنجشنبه 28 آبان 1388 | 16 سال پیشویژگیهای اقلیمی و مختصات جغرافیایی : محدوده ای از ایران اسلامی كه با حدود 46929 كیلومترمربع نام آذربایجانشرقی بخود گرفته است، درگوشه شمالغرب فلات ایران قرار دارد. رود ارس، حدود شمالی آن را با جمهوری های آذربایجان، نخجوان و ارمنستان مرتبط و رود قطور و آبهای دریاچه ارومیه ، حدود غربی آنرا با استان آذربایجان غربی همجوار می كند. در جنوب ، كشیدگی رشته كوهها ، دره ها ، جلگه ها و دشتها باعث پیوستگی استان با آذربایجان غربی و زنجان میشود. درشرق دره رودخانه دره رود و كوههای سبلان و چهل نور و گردنه صائین و رود قزل اوزن در جنوب این خطه را از استان اردبیل جدا می سازد. ازنظرمختصات جغرافیایی، مدارهای َ26 و ْ39 و َ45 و ْ36 شمالی منتهی الیه شمالی و جنوبی ، و نصف النهارات 5 و ْ45 و َ22 و ْ48 منتهی الیه غربی و شرقی استان را می پوشاند. توپوگرافی منطقه ، یكی از عوامل مهم آفرینش ویژگیهای اقلیمی آذربایجان شرقی و عامل اصلی تنوع در آن می باشد. ارتفاع و تغییرات آن و جهت گیری رشته كوهها در برابر جریانات هوایی، عوامل توپوگرافیك شكل یابی كلیمایی یك منطقه است. استان آذربایجانشرقی از تنوع اقلیمی قابل توجهی برخورداراست؛ به طوری كه در 50 روز ازسال شاهد یخبندان و درگرمترین ساعات روزماههای گرم تابستان دربرخی مناطق، درجه حرارت بالای 40 درجه سانتیگراد است. میزان نزولات جوی دراستان به طور متوسط از 250 الی 600 میلی متر در نوسان می باشد. سیمای استان ازهفت واحد كوهستانی و دره ها وجلگه های میان آنها میباشد كه عبارت از: قره داغ ، میشو و مورو، قوشاداغ، سبلان، سهند، بزقوش و تخت سلیمان است. شمالی ترین و بزرگترین این واحدها رشته كوه قره داغ می باشد رودخانه اجی چای با طول 260 كیلومتراز ارتفاعات سبلان و دامنه های سهند سرچشمه می گیرد. رودهای وركش صوفیان، دریان، اسكو نیز از رودهای حوضه این استان است. رود ارس در محدوده آذربایجان شرقی توسط 18 رودخانه كوچك و بزرگ كه از چند كیلومتر تا 280 كیلومتر طول دارد تغذیه می شود و با 3367 میلیون مترمعكب آبدهی سالانه، پرآبترین رود استان به شمار می اید. آب وهوای آن در تابستان بسیار معتدل و در زمستان نسبتا سرد است. میانگین بارندگی شهر تبریز به طور متوسط 270 میلیمترمی باشد. استان آذربایجان شرقی دارای 16 شهرستان است كه عبارتند از: آذرشهر، اسكو، اهر، بستان آباد، بناب، تبریز، جلفا، سراب، شبستر، كلیبر، مراغه، مرند، ملكان، میانه هریس، هشترود. مركزاستان آذربایجان شرقی شهر تبریزاست كه وسعتی درحدود 11800 كیلومترمربع دارد. درباره بنا و وجه تسمیه شهر تبریز حمدالله مستوفی و یاقوت حموی می نویسند: بنای تبریز از زبیده ، زن هارون الرشید است. وی به بیماری تب نوبه مبتلا بوده ، روزی چند در آن حوالی اقامت كرده و دراثر هوای لطیف و دل انگیز آنجا بیماری زبیده زایل شده، فرموده شهری در آن محل بنا كنند و نام آن را (( تب ریز)) بگذارند. قدیمی ترین ذكر نام تبریز را در كتیبه سارگن دوم پادشاه اشور خواهیم یافت. یشینه تاریخی و اثار باستانی آثار باستانی استان عبارتند از: كلیسای استپانوس، پل دختر، ارك علیشاه، بازارتبریز مسجد جامع تبریز، مسجد جامع مرند، قلعه بابك، مسجد كبود ( فیروزه اسلام) ، مقبره الشعراء ( آرامگاه خاقانی شیروانی،شهریار، اسدی طوسی، همام تبریزی و...)، سنگ بسم ا..، موزه آذربایجان،عمارت ایل گلی، برج شهرداری تبریز.شهرتبریزدارای مدرسه علوم اسلامی به نام مدرسه علوم اسلامی ولیعصر می باشد كه درآن طلاب زیادی به امر تحقیق و تحصیل مشغول هستند. علاوه برآن، مدرسه علوم طالبیه تبریز . بنای این مدرسه یكی ازشاهكارهای هنری متعلق به قرن 10هجری قمری است.این مدرسه زیبا دربازارمسجد جامع و در نزدیكی مسجد جامع تبریز واقع گردیده است جاذبه های توریستی وعلمی ومذهبی تبریزعبارتند از: بازار زیبای تبریز- كه بیش ازدهها تیمچه وراسته است.مدارس قدیمی تبریز، مثل مدرسه اكبریه، مدرسه جعفریه، مدرسه حاج صفرعلی، مدرسه خواجه علی اصغر، مدرسه صادقیه، مدرسه طالبیه ، مدرسه ظهریه و.. مساجد تبریزمثل مسجد استاد شاگرد، مسجد جامع ، مسجد كبود( فیروزه اسلام )، مسجد علیشاه ( ارك علیشاه )، مقبره الشعراء، كه شعرای نامداری مانند اسدی طوسی، قطران تبریزی، خاقانی شیروانی، ظهیر الدین مازانی، همام تبریزی، لسانی شیرازی وسید محمد حسین شهریار درآنجا مدفون هستند. صادرات غیر نفتی، وضع كشاورزی، تولیدات منطقه: استان آذربایجان شرقی از نظر صنایع نیز پیشرفت قابل ملاحظه ای یافته است. برای مثال: وجود شهركهای صنعتی در اطراف تبریز، باعث رونق صنعت دراین استان گردیده است. وجود كارخانه های عظیم تراكتورسازی، ماشین سازی، لیفتراك سازی و پمپ سازی ایران و...این استان را به یكی ازقطبهای مهم صنعت كشور بدل ساخته است. علاوه بر این صنایع ، وجود صنایع زیبای دستی در تبریز نیزبسیار چشمگیراست. مثال: صنعت زیبای فرشبافی در استان و تبریز رونق فراوان یافته وعمده ترین صادرات غیر نفتی استان را صادرات فرش بخود اختصاص داده است.این صنعت زیبا كه ازازمنه قدیم دراین استان و شهرتبریزبعنوان یك هنرمطرح بوده است اكنون با آمیخته شدن به صنعت ، به یك هنرجاودانه ملی بدل گردیده است، بنحویكه فرش استان به كشورهای پیشرفته از جمله: المان، فرانسه، ایتالیا، انگلیس و... صادر می گردد. معادن موجود دراستان نیز باعث غنای استان ازنظر وجود منابع عظیم خدادادی كرده است. وجود معدن مس سنگون در شهرستان اهر، وجود سنگهای سیمانی درشهرستان صوفیان و تعداد دیگری ازمعادن دیگر باعث توجه صنعتگران و زمین شناسان به این منطقه از كشور پهناورمان گردیده است. صادرات غیرنفتی استان در وهله اول فرش و بعد خشكبار، میوه جات عسل و چرم میباشد. وضع كشاورزی استان به سبب وجود آب وهوای معتدل تابستانی و نیزمراتع وباغات، میوه های مختلف تنوع خاصی را به خود گرفته است. به نحوی كه بیشترین محصول استان در وهله اول گندم و جو و در مرحله بعد تخم افتابگردان و ذرت می باشد. محصول میوه نیز در استان متنوع می باشد؛ انگور ( در بیش از 12 نوع مختلف )، سیب، گلابی، هلو، زردالو، گیلاس، البالو از جمله محصولات میوه استان می باشد. استان از نظر وضع تولید صیفی جات و سبزی جات نیز پررونق است. محله های تبریز خانه مشروطه ( محله راسته كوچه ) : یادگاری گرانقدر از انقلاب مشروطه خانه و موزه مشروطه در محله راسته كوچه است . خانه مشروطه واقع در محله قدیمی راسته كوچه از ابنیه تاریخی دوره قاجار است كه تاریخ بنای آن به سال 1245 شمسی می رسد . بانی این خانه مرحوم حاج مهدی كوزه كنانی از بازرگانان خوشنام تبریزی بود كه به پاس خدمات و مجاهداتش در انقلاب مشروطیت به لقب (ابوالمله) از او یاد شده است. مرحوم كوزه كنانی حامی بزرگ نهضت ازادیخواهی مردم آذربایجان در آن روزهای سخت و سرنوشت ساز بود كه حتی خانه شخصی خود را نیز به عنوان پایگاهی مطمئن در اختیار مجاهدین مشروطه قرار داد . پنجره های زیبای ارسی نمایی جلوه انگیز و محتشم به بنا بخشیده است . نظر به جایگاه شهر تبریز در پیروزی انقلاب مشروطیت و نقشی كه خانه كوزه كنانی یا خانه مشروطه در این نهضت بزرگ ایفا كرده است سازمان میراث فرهنگی كشور موزه مشروطه را در سطح ملی در همین خانه دایر نموده است . بنا بر این از سال1375 با تبدیل بخشهایی از بنا به موزه اسناد ، تصاویر و یادگارهای با ارزشی از دوران مشروطه ورهبران این انقلاب در آن نگهداری می شود . از مهمترین اسناد و اموالی كه در موزه مشروطه وجود دارد می توان به تپانچه كمری ستارخان ، قلمدان و عینك و دستخط شهید ثقه الاسلام ، دفترچه هزینه های نهضت مشروطه به قلم حاج مهدی كوزه كنانی ، مهر انجمن های انقلابی آذر بایجان ،فرش و تابلو فرشهای مشروطه ، اقسام مجلدات و روزنامه های دوران انقلاب مشروطه و ..... یاد كرد. در این موزه تندیس هایی از شخصیت ها و مجاهدین صدر مشروطیت همچون ستارخان ، باقرخان ، میرزامهدی كوزه كنانی ، حسین خان باغبان ، علی مسیو ، شهید ثقه الاسلام ، جهانگیر خان صور اسرافیل ، میرزا ابراهیم اقا صبا ، میرزا اسماعیل نوبری و ....... به نمایش گذاشته شده است و تصاویر بسیار تاریخی و قیمتی از دوران انقلاب مشروطه زینت بخش دیوارهای این خانه تاریخی می باشد. جبه خانه (محله چارمنار ): در تبریز قدیم ،در روزگاری كه مركز شهر ، عمارت تاریخی و قدیمی عالی قاپو یا شمس_ العماره و مقر ولیعهد های قاجار بود در این شهر هرگز خیابانی به معنا و مفهوم امروزی وجود نداشت به جز كهنه خیابان در مقابل مسجد كبود و بازارچه مسجد كبود و همچنین خیابان دوره شاه صفی در محله خیابان و بافت اصلی ، بقیه محلات را گذرها ، میدان ها و كوچه ها تشكیل می دادند . در این رابطه مهمترین مسئله در دوره قاجار ، حفظ امنیت در محدوده كاخ عالی قاپو بود . بنابر این اكثر عمارات دولتی ، موسسات ، ادارات امنیتی و شهربانی ( قلعه بیگی ) در حول و حوش كاخ قرار داشتند . به تبع این امنیت ، در محدوده مقر ولیعهد ، منازل اكثر علما، بازرگانان ، اعیان و مالكان چون كوی حرمخانه ، مجتهد ، امام جمعه ،محله ششگلان ، چار منار ، راسته كوچه ، مجید الملك و .... از امنیت حاكم بر این محدوده مركز شهر بهره مند می شدند. از مكان هایی كه ضروری بود در جوار مقر درباریان باشد ،اداره اسلحه خانه ، انبار لباس و مركز تداركات و تجهیزات ماموران دولتی و قزاقها بود كه آن را ( جبه خانه ) می نامیدند . جبه ، اسلحه و لباس اهنی و جبه خانا به معنای محل نگهداری اسلحه و سوروسات جنگی ، اسلحه خانه ، قورخانه و جبه خانه بود . جبه خانه در محل امروزی اداره دارایی قرار داشت . در این مكان ، انواع و اقسام اسلحه سبك ، لباس و تداركات نظامیان و قوای نظمیه ( شهربانی) و امنیه ( ژاندارمری) نگهداری می شد و بیشتر مورد استفاده مسئولان امنیتی شهر قرار می گرفت . این مكان در سال 1325 شمسی جهت احداث كاخ ریاست جمهوری پیشه وری ، رهبر فرقه دموكرات تخریب شد و سه طبقه نیز از این كاخ ساخته شده بود . قوای فرقه دموكرات در 21 آذر 1325 از قوای دولتی شكست خورده ، از بین رفتند و همان سه طبقه كاخ مزبور در سال 1326 به اداره دارایی تبریز واگذار شد و تا امروز هم در همان مكان اداره دارایی و امور اقتصادی مستقر می باشد . نصف راه ( محله كوچه باغ _ خطیب ) : یكی از معروفترین و قدیمی ترین میدانها و چهار راه های شهر تبریز ،میدان نصف راه است كه اخیرا" به نام میدان جهاد نامیده شده و بزرگترین و جالب ترین پل هوایی و زیرگذر شهر در زمان شهردار وقت اقای فتح الهی (سال 1381 )، به نام پل ستار خان در آن محل احداث گردیده است . در مورد نصف راه و اینكه چرا این میدان را به این نام می نامند باید یاد اوری كرد كه مسافت بین ایستگاه راه اهن ( واغزال) تا قونقا باشی در این میدان به نصف می رسد ولی در اصل این نام مربوط می شود به زمانی كه برای اولین بار در تبریز ، وسیله ارتباطی و حمل و نقل ، قطار شهری (قونقا) را دایركردند و رانندگان (سوروجی) قونقا ، در مسافت بین قونقاباشی و ایستگاه راه اهن در نصف راه توقف كرده ، هم تعدادی از مسافران پیاده شده و هم كرایه ها را جمع می كردند . گویا از قونقا باشی تا نصف راه یك بلیط و از نصف راه تا ایستگاه راه اهن هم كرایه دیگری داشت . امروز میدان نصف راه از طریق خیابان ازادی (سرلك سابق) به محلات جنوبی شهر و از طریق خیابان جهاد و آذربایجان به محلات اخونی ، حكم اوار، گامیشاوان ، قره اغاج ، لوكزه ، ترمینال مرند ، شبستر، فرودگاه بین المللی تبریز و اتوبان پاسداران راه ارتباطی دارد و همان خیابان قدیم راه اهن در مغرب میدان نصف راه ، مركز شهر را به بزرگراه سنتو (ماشین سازی ) ، بلوار كارگر ( تراكتور سازی ) ، شهرك آخمقیه ، دیزل آباد و پالایشگاه مربوط می سازد . داش قاپلی باغ ( محله یكه توكانلار ) : یكه توكانلار به علت بزرگی دكانها در تنها محل ورودی دروازه شهر از مرند ، به این نام معروف شده است . در محدوده یكه توكانلار باغات آباد و حاصلخیز بسیاری وجود داشت كه در سمت راست آن یك واحد اسیا وجود داشت . باغی هم بود كه درب ورودی ان از یك قطعه تخته سنگ ساخته شده بود و به باغ داش قاپلی شهرت داشت . قسمتی از این باغات ،املاك شخصی اقلیت ارآمنه بود كه از طرف اداره كل بازرگانی به انبار اهن الات تبدیل گردید . سپس اراضی این منطقه را به آپارتمانهای 29 بهمن كه در سمت چپ جاده یكه توكانلار به سوی فرودگاه قرار دارند اختصاص دادند . محله لاله ( روستای لاله ) : پارك بزرگ و طبیعی لاله در جنوب غربی تبریز ، در كنار اتوبان تبریز _ تهران واقع بوده كه باغات با صفا ، سبزه زارها و كشتزارهای معروف آن شهرت خاصی داشته اند. لاله یك روستا و هم یك محله در حاشیه تبریز بوده و اكنون هم از محلات معروف شهر تبریز است . در كتاب تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری در مورد محله لاله چنین نوشته اند : این محله قریه ای در جنوب غربی شهر تبریز با باغهای دلگشا و آبهای معدنی سرشار است كه از شمال به باغات خطیب ،از جنوب به باغات و مزارع راواسان ،از غرب به جاده مراغه ، رواسان ، دیزل آباد و شهرك صنعتی تبریز و از مشرق به محله گزران ( گازران) محدود می شود . از دیگر محلات قدیمی تبریز می توان به محلات ششگلان ، مهاد مهین ، خیاوان ،مارالان ، لیلاوا ، دوه چی ، باغشمال ، نوبر ، مقصودیه ، صدر ، بارون اواك و .... اشاره كرد . کلید‌واژه مختصری موقعیت جغرافیایی استان آذربایجان شرقی 92K بازدید